İngilizce cümleler, ifade ettikleri amaca göre sınıflandırılır. Bu sınıflandırma dilbilgisel bir zorunluluk değil, iletişimsel bir ihtiyaçtır. Bir konuşmacının bir durumu bildirmesi, soru sorması, emir vermesi veya duygusunu ifade etmesi, cümlenin yapısını doğrudan etkiler. İngilizce’de dört temel cümle türü vardır: bildirme (declarative) , soru (interrogative) , emir (imperative) ve ünlem (exclamatory) cümleleri. Her biri hem sözdizimi açısından hem de anlam bakımından farklılık gösterir. Bu bölümde bu türlerin özellikleri, işlevleri, yapıları ve aralarındaki farklar ayrıntılı şekilde açıklanacaktır.
Yukarıdaki bağlantılara tıklayarak makalenin ilgili bölümüne gidebilirsiniz.
Makale içerisindeki başlıklara tıklayarak o konunun ayrıntılı konu anlatım sayfasına gidebilirsiniz.
Bildirme Cümleleri (Declarative Sentences)
Bildirme cümleleri en yaygın cümle türüdür. Bir durumu, olayı, düşünceyi ya da bilgiyi karşı tarafa iletmek için kullanılırlar. Cümle sonuna nokta (.) konur. Hem olumlu hem de olumsuz biçimde olabilirler. Tipik sözdizimi Özne + Yüklem + Nesne şeklindedir. Öğrencilerin yazılı ve sözlü iletişimde bu türü doğru kullanabilmeleri, dilde akıcılık kazanabilmeleri için çok önemlidir.
Soru Cümleleri (Interrogative Sentences)
Soru cümleleri bilgi edinmek amacıyla kullanılır. Genellikle cümle sonunda soru işareti (?) bulunur. İngilizce’de soru cümleleri ikiye ayrılır: yes-no questions (evet-hayır soruları) ve wh-questions (ne, kim, neden gibi soru kelimeleriyle başlayan sorular). Yardımcı fiillerle ya da soru zamirleriyle kurulur. Soru cümlelerinde özne ve fiil yer değiştirir; bu, Türkçeye göre en büyük farklardan biridir.
Emir Cümleleri (Imperative Sentences)
Emir cümleleri birine bir eylemi yapmasını ya da yapmamasını söylemek için kullanılır. Cümleler genellikle özne içermez çünkü muhatap doğrudan “sen” (you) zamiriyle örtük olarak bellidir. Cümle başında doğrudan fiil kullanılır. Bu cümleler komut, tavsiye, uyarı, rica ya da davet anlamı taşıyabilir. Tonlamaya ve bağlama göre kibarlık derecesi değişir. “Please” gibi ifadelerle yumuşatılabilir.
Ünlem Cümleleri (Exclamatory Sentences)
Ünlem cümleleri, yoğun duyguların ifadesinde kullanılır: şaşkınlık, sevinç, öfke, hayranlık gibi. Bu cümleler genellikle ünlem işaretiyle (!) biter. “What” ve “How” gibi ifadelerle başlayabilir. Duygu yoğunluğu yüksek olduğu için yazılı metinlerde dikkatli kullanılmalı, gereksiz ünlem işaretlerinden kaçınılmalıdır.
Cümle Türlerinin Detaylı Yapıları
Her cümle türü yapısal olarak kendine özgüdür. Bildirme cümleleri genellikle olumlu veya olumsuz yüklemlerle kurulur. Soru cümlelerinde do/does/did gibi yardımcı fiiller veya be fiilinin çekimleri başa alınır. Emir cümleleri doğrudan fiille başlar, don’t ile olumsuz yapılabilir. Ünlem cümleleri ise çoğu zaman alışılmış sözdizimini bozar ve duygu aktarımına öncelik verir.
Cümle Türlerinin Dilsel İşlevleri
Bu dört cümle türü, iletişimde farklı işlevler görür. Dil öğreniminde öğrencilerin sadece dilbilgisel formu değil, bu formların iletişimdeki amacını da anlaması gerekir. Örneğin, bir soru cümlesi sadece bilgi edinmek için değil, aynı zamanda bir konuşmayı başlatmak için de kullanılabilir. Emir cümlesi doğrudanlık içerse de, bazen öneri ya da yardım amacı taşıyabilir. Ünlem cümleleri ise anlatımı duygusal olarak güçlendirir ve okuyucunun ilgisini çeker.
Türk Öğrenciler İçin Önemli Notlar
Türkçeden İngilizceye geçişte cümle türlerinin doğru kullanımı bazı zorluklar yaratabilir. Özellikle soru cümlelerinde Türkçede yardımcı fiil kullanılmaması, İngilizce’deki “do-support” sistemini kavramayı zorlaştırabilir. Aynı şekilde, emir cümlelerinde özne eksikliğine alışmak zaman alabilir. Ünlem cümlelerinin fazla kullanımı ise metni yapaylaştırabilir. Bu farkların farkında olmak, öğrencilerin daha doğal ve doğru cümleler kurmasına yardımcı olur.
Cümle Türleri ile İlgili Sık Yapılan Hatalar
İngilizce öğrenen Türk öğrenciler, cümle türlerini doğru kullanmakta zaman zaman güçlük çekebilirler. Bunun temel sebeplerinden biri, Türkçede bu tür ayrımların sözdizimi yerine tonlama ve bağlama bağlı olmasıdır. İngilizce ise daha yapılandırılmış bir dil olduğu için, her cümle türünün kendine özgü kuralları vardır. Bu kurallara uyulmaması hem dil bilgisel hatalara hem de anlam kaymalarına neden olabilir. Aşağıda, bu konuda sık karşılaşılan hatalar detaylı şekilde açıklanmıştır.
- Yardımcı fiilsiz soru cümleleri: Türkçede yardımcı fiil kavramı olmadığından, öğrenciler İngilizce soru cümlelerinde do/does/did gibi yardımcı fiilleri kullanmayı atlayabilirler. Örneğin, “You speak English?” ifadesi Türk mantığıyla doğru gibi görünse de İngilizce’de bu bir bildirme cümlesidir ve soru olarak anlaşılmaz. Doğru cümle: ” Do you speak English?”
- Wh-sorularında yardımcı fiil eksikliği: “Where you live?” gibi cümleler de sık yapılan hatalardandır. “Where do you live?” şeklinde yardımcı fiil mutlaka eklenmelidir. Aksi halde yapı bozuk olur ve cümle soru olarak algılanmaz.
- Olumsuz emir cümlelerinde yapı bozukluğu: Emir cümleleri doğrudan fiille başlar, olumsuz yapılmak istendiğinde “don’t” yardımcı fiili gerekir. Ancak öğrenciler Türkçedeki “Yapma” ifadesini doğrudan “Not do” ya da “Not go there” şeklinde çevirebilir. Bu yapı yanlıştır. Doğrusu: ” Don’t go there.”
- Bildirme cümlelerinde soru tonlaması: Özellikle konuşma sırasında öğrenciler, sadece ses tonlarını değiştirerek cümleyi soru yapabileceklerini zanneder. “You are happy?” gibi ifadeler yapı olarak bildiridir, ancak soru tonlamasıyla söylense bile İngilizce’de bu yapı geçerli değildir. Doğru soru yapısı: ” Are you happy?”
- Emir cümlelerinde özne kullanımı: İngilizce emir cümlelerinde özne genellikle yer almaz çünkü “you” zamiri örtüktür. Ancak bazı öğrenciler “You close the door!” gibi ifadeler kullanarak yapıyı bozarlar. Doğrusu: ” Close the door!”
- Ünlem cümlelerinde aşırı ünlem işareti kullanımı: “Wow!!!” gibi ifadeler, öğrenciler arasında sık görülür. Gereksiz ünlem işaretleri yazılı anlatımda amatör ve çocuksu bir etki yaratır. İngilizce’de duyguyu ifade etmek için bir ünlem işareti yeterlidir. Ayrıca her duygusal cümleye ünlem işareti koymak zorunlu değildir.
- Yanlış cümle türü kullanımı: Bir isteği ya da rica ifadesini bildirime çevirmek ya da soruyu emir gibi kurmak da yaygın hatalardandır. Örneğin “Can you pass the salt.” nokta ile biterse bu bir bildiridir ve nezaketsiz gelebilir. Doğru kullanım: ” Can you pass the salt ? ” veya daha kibar bir emir: ” Please pass the salt.”
- Soru kelimesinin yanlış yerde kullanılması: “You go where?” gibi Türkçe dizilimli yapılar öğrenciler tarafından İngilizceye taşınır. Ancak İngilizce’de soru kelimesi başta gelir: ” Where do you go?”
- Bildirme cümlelerinde çift özne kullanımı: “My mother she is a teacher.” gibi yapılar Türkçe’den kelime kelime çeviriyle ortaya çıkar. İngilizce’de özne yalnızca bir kere kullanılmalıdır. Doğru cümle: ” My mother is a teacher.”
Cümle Türleri ile İlgili Örnek Cümleler
- She is reading a book..
O kitap okuyor. . - Do you like coffee??
Kahve sever misin? ? - Open the window..
Pencereyi aç. . - What a surprise!!
Ne sürpriz ama! ! - They live in Paris..
Onlar Paris’te yaşıyor. . - Are you ready??
Hazır mısın? ? - Don’t forget your keys..
Anahtarlarını unutma. . - Wow , that’s amazing!!
Vay canına , bu harika! ! - He is a teacher..
O bir öğretmen. . - Can she speak German??
O Almanca konuşabilir mi? ? - Be careful!!
Dikkatli ol! ! - This is unbelievable!!
Bu inanılmaz! ! - I love this song..
Bu şarkıyı seviyorum. . - Where are they going??
Onlar nereye gidiyor? ? - Take a deep breath..
Derin bir nefes al. .