Dolaylı anlatımda, birinin söylediği veya düşündüğü şeyi aktarırken, orijinal cümlenin bazı unsurlarının değişmesi gerekebilir. Bu değişimler genellikle cümlenin zamanı, kullanılan zamirler ve zaman bildiren ifadelerde meydana gelir. Bu kaymalar, dolaylı anlatımın temel kurallarından olup, aktarılan bilginin anlam bütünlüğünü ve doğruluğunu sağlamak için kritik öneme sahiptir. Konuşmanın veya düşüncenin ne zaman ve kim tarafından aktarıldığına bağlı olarak, orijinal cümlenin yapısı ve kelimeleri uyumlu hale getirilmelidir. Bu bölümde, dolaylı anlatımda meydana gelen temel kaymaları detaylıca inceleyeceğiz.
Bu kaymaları anlamak, hem İngilizce konuşma hem de yazma becerilerinizi geliştirmeniz için oldukça önemlidir. Doğrudan bir cümleyi dolaylı anlatıma çevirirken yapılan bu ayarlamalar, cümlenin bağlamını korurken, onu dilbilgisel olarak doğru hale getirir. Özellikle sınavlar ve akademik çalışmalarda bu kurallara dikkat etmek, başarılı olmanın anahtarlarından biridir.
Yukarıdaki bağlantılara tıklayarak makalenin ilgili bölümüne gidebilirsiniz.
Makale içerisindeki başlıklara tıklayarak o konunun ayrıntılı konu anlatım sayfasına gidebilirsiniz.
Zaman Kaymaları (Tense Shifts)
Dolaylı anlatımda en sık karşılaşılan değişikliklerden biri zaman kaymalarıdır. Genellikle, bildirme fiili geçmiş zamanda olduğunda, bildirilen cümlenin zamanı da bir adım geriye kayar. Örneğin, şimdiki zaman geçmiş zamana, geçmiş zaman ise past perfect zamana dönüşebilir. Bu durum, aktarılan olayın orijinal konuşma anından daha önce gerçekleştiğini vurgular.
Zamir Kaymaları (Pronoun Shifts)
Zamirler, dolaylı anlatımda sıklıkla değişime uğrayan diğer bir öğedir. Doğrudan konuşmada kullanılan “ben”, “sen” gibi zamirler, dolaylı anlatımda konuşmayı aktaran kişinin bakış açısına göre “o”, “ben” veya “biz” gibi zamirlere dönüşebilir. Bu değişim, cümlenin kimin hakkında olduğunu ve kim tarafından aktarıldığını netleştirmek için gereklidir.
Zaman İfadeleri Kaymaları (Time Expressions Shifts)
Zaman bildiren ifadeler de dolaylı anlatımda sıklıkla değişir. “Bugün”, “yarın”, “şimdi” gibi ifadeler, konuşmanın aktarıldığı anın ve yerin farklı olması nedeniyle “o gün”, “ertesi gün”, “o zaman” gibi ifadelere dönüşebilir. Bu kaymalar, dolaylı anlatımın zamansal bağlamını doğru bir şekilde yansıtmasını sağlar.
Zaman, Zamir ve Zaman İfadeleri Kaymaları Tablosu
Aşağıdaki tablo, doğrudan anlatımdan dolaylı anlatıma geçerken meydana gelen başlıca zaman, zamir ve zaman ifadeleri kaymalarını özetlemektedir:
| Doğrudan Anlatım | Dolaylı Anlatım | Açıklama |
|---|---|---|
| Present Simple (do/does) | Past Simple (did) | Şimdiki zaman geçmişe kayar. |
| Present Continuous (am/is/are doing) | Past Continuous (was/were doing) | Şimdiki sürekli zaman geçmiş sürekli zamana kayar. |
| Present Perfect (have/has done) | Past Perfect (had done) | Şimdiki bitmiş zaman geçmiş bitmiş zamana kayar. |
| Past Simple (did) | Past Perfect (had done) | Geçmiş zaman bir adım daha geçmişe, yani past perfect’e kayar. |
| Will (will do) | Would (would do) | Gelecek zaman kipi “would” olur. |
| Can (can do) | Could (could do) | Yetek bildiren “can” kipi “could” olur. |
| May (may do) | Might (might do) | Olasılık bildiren “may” kipi “might” olur. |
| Must (must do) | Had to (had to do) | Gereklilik bildiren “must” kipi genellikle “had to” olur. |
| I (ben) | He/She (o) | Konuşmayı aktaran kişiye göre zamir değişir. |
| You (sen/siz) | I/We/He/She/They (ben/biz/o/onlar) | Konuşmanın kime hitap ettiğine göre zamir değişir. |
| My (benim) | His/Her (onun) | İyelik zamirleri de buna göre değişir. |
| Here (burada) | There (orada) | Yer bildiren zarflar değişir. |
| Now (şimdi) | Then (o zaman) | Zaman zarfları değişir. |
| Today (bugün) | That day (o gün) | Zaman ifadeleri değişir. |
| Yesterday (dün) | The day before / The previous day (bir önceki gün) | Zaman ifadeleri değişir. |
| Tomorrow (yarın) | The next day / The following day (ertesi gün) | Zaman ifadeleri değişir. |
| Last night (dün gece) | The night before / The previous night (bir önceki gece) | |
| Next week (gelecek hafta) | The following week / The week after (ertesi hafta) |
Zaman, Zamir ve Zaman İfadeleri Kaymaları ile İlgili Sık Yapılan Hatalar
Dolaylı anlatımda doğru ve anlaşılır bir iletişim kurmak için zaman, zamir ve zaman ifadelerinde yapılan kaymaların önemini kavramak oldukça önemlidir. Maalesef, bu konuda sıkça yapılan bazı hatalar bulunmaktadır. Özellikle günlük konuşma dilinde bu kurallara daha az dikkat edildiği görülse de, yazılı ve resmi İngilizcede bu kurallara uymak, cümlenin anlam bütünlüğünü ve dilbilgisel doğruluğunu sağlamak açısından kritik bir rol oynar. İşte öğrencilerin ve dil öğrenenlerin sıkça karşılaştığı başlıca hatalar ve bunlardan kaçınma yolları:
- Zaman Uyumsuzluğu (Incorrect Tense Shift): Bu, dolaylı anlatımda yapılan en yaygın hatalardan biridir. Ana fiil (reporting verb) geçmiş zamanda olduğunda, bildirilen cümlenin fiil zamanının da genellikle bir adım geriye kaydırılması gerekir. Bu kurala uyulmadığında, cümlenin zaman akışı bozulur ve anlam karışıklığına yol açabilir. Örneğin, “She said, ‘I am happy.'” (O, “Ben mutluyum” dedi.) cümlesini dolaylı anlatıma çevirirken, ana fiil “said” geçmiş zamanda olduğu için, “am” fiilinin geçmiş hali olan “was” kullanılmalıdır. “She said she was happy.” şeklinde doğru aktarım yapılırken, “She said she is happy.” şeklinde bir aktarım dilbilgisel olarak hatalıdır. Bu hata, bildirilen olayın orijinal konuşma anından farklı bir zamanda gerçekleştiği izlenimini yaratır.
- Zamir Hataları (Incorrect Pronoun Shift): Dolaylı anlatımda, orijinal konuşmadaki zamirlerin, konuşmayı aktaran kişinin bakış açısına göre doğru şekilde değiştirilmesi büyük önem taşır. Zamirlerin yanlış kullanılması, cümlenin kimden bahsettiği konusunda kafa karışıklığına neden olabilir. Örneğin, “He told me, ‘You are right.'” (Bana, “Sen haklısın” dedi.) cümlesini aktarırken, “You” zamiri bana hitap ettiği için “I” zamirine dönüşmelidir. Doğru aktarım “He told me I was right.” şeklindeyken, “He told me you were right.” şeklinde bir aktarım, cümlenin kime atıfta bulunduğunu belirsizleştirir. Bu tür hatalar, özellikle karmaşık cümle yapılarında veya çok kişili diyaloglarda anlam kaybına yol açabilir.
- Yer ve Zaman İfadelerinin Değiştirilmemesi (Failure to Shift Place and Time Expressions): Doğrudan anlatımdaki “here” (burada), “now” (şimdi), “tomorrow” (yarın) gibi yer ve zaman ifadeleri, dolaylı anlatımda konuşmanın aktarıldığı ana ve yere göre değişmelidir. Bu ifadelerdeki değişimleri yapmamak, cümlenin bağlamını bozarak yanlış anlaşılmalara yol açar. Örneğin, “He said, ‘I’ll meet you here tomorrow.'” (O, “Yarın seninle burada buluşacağım” dedi.) cümlesini dolaylı anlatıma çevirirken, “here” ifadesi “there” ve “tomorrow” ifadesi “the next day” olarak değişmelidir. Yani doğru cümle “He said he would meet me there the next day .” olmalıdır. Bu kaymalar, olayın orijinal konuşma anından ve mekanından uzaklaştığını vurgular.
- Gereksiz Zaman Kaymaları (Unnecessary Tense Shifts): Her zaman bir zaman kayması yapılması gerektiği düşüncesi de sık karşılaşılan bir yanılgıdır. Eğer bildirilen fiil (reporting verb) şimdiki zamandaysa (örneğin “He says,” “She tells us,” “They believe”), bildirilen cümlenin fiil zamanında genellikle bir kayma olmaz. Bu durum, bildirilen bilginin hala geçerli olduğunu veya genel bir gerçeği ifade ettiğini gösterir. Örneğin, “He says, ‘I am tired.'” (O, “Ben yorgunum” diyor.) cümlesini “He says he is tired.” şeklinde aktarmak doğrudur. Burada “is” fiilini “was” olarak değiştirmek gereksiz ve hatalı olacaktır, çünkü bilgi hala günceldir. Bu kural, özellikle genel doğruların veya her zaman geçerli olan bilgilerin aktarımında önemlidir.
- Modellerdeki Yanlış Kaymalar (Incorrect Modal Shifts): “Can”, “may”, “must” gibi kip fiillerinin dolaylı anlatıma çevrilirken doğru dönüşümlerinin yapılmaması da yaygın bir hatadır. Örneğin, “can” genellikle “could”a, “may” genellikle “might”a ve “must” genellikle “had to”ya dönüşür. Bu dönüşümlerin atlanması, cümlenin anlamını veya zorunluluk derecesini değiştirebilir.
Bu hatalardan kaçınmak için, dolaylı anlatıma çeviri yaparken cümlenin orijinal bağlamını, ana fiilin zamanını ve bildirilen bilginin halen geçerli olup olmadığını dikkatlice değerlendirmek önemlidir. Pratik yaparak ve bolca örnek inceleyerek bu kuralları pekiştirmek, akıcı ve doğru İngilizce kullanımı için vazgeçilmezdir.
Zaman, Zamir ve Zaman Kaymaları ile İlgili Örnek Cümleler
- Doğrudan: He said, “I am working now.”
Dolaylı: He said he was working then . (O şimdi çalıştığını söyledi.) - Doğrudan: She told me, “I went to the cinema yesterday.”
Dolaylı: She told me she had gone to the cinema the day before . (Dün sinemaya gittiğini söyledi.) - Doğrudan: They announced, “We will launch the new product tomorrow.”
Dolaylı: They announced they would launch the new product the next day . (Ertesi gün yeni ürünü piyasaya süreceklerini duyurdular.) - Doğrudan: My teacher asked, “Do you understand this lesson?”.
Dolaylı: My teacher asked if I understood that lesson. (Öğretmenim o dersi anlayıp anlamadığımı sordu.) . - Doğrudan: He exclaimed, “I have never seen such a beautiful place!”.
Dolaylı: He exclaimed that he had never seen such a beautiful place. (Böyle güzel bir yer hiç görmediğini haykırdı.) . - Doğrudan: She whispered, “I can’t tell you my secret here.”
Dolaylı: She whispered that she couldn’t tell me her secret there . (Orada bana sırrını söyleyemeyeceğini fısıldadı.) - Doğrudan: The doctor advised, “You must rest for a week.”
Dolaylı: The doctor advised that I had to rest for a week. (Doktor bir hafta dinlenmem gerektiğini tavsiye etti.) - Doğrudan: My friend asked, “Are you coming to my party tonight?”.
Dolaylı: My friend asked if I was coming to his party that night . (Arkadaşım o gece partisine gelip gelmeyeceğimi sordu.) . - Doğrudan: He complained, “The food is not fresh .”
Dolaylı: He complained that the food was not fresh . (Yemeğin taze olmadığını şikayet etti.) - Doğrudan: The child cried, “I want my toy!”.
Dolaylı: The child cried that he wanted his toy. (Çocuk oyuncağını istediğini ağlayarak söyledi.) . - Doğrudan: She promised, “I will call you later.”
Dolaylı: She promised she would call me later. (Daha sonra beni arayacağını söz verdi.) - Doğrudan: The police officer asked, “Where were you at 8 PM?”.
Dolaylı: The police officer asked where I had been at 8 PM. (Polis memuru akşam 8’de nerede olduğumu sordu.) . - Doğrudan: He said, “I bought this car two days ago.”
Dolaylı: He said he had bought that car two days before . (O arabayı iki gün önce aldığını söyledi.) - Doğrudan: Sarah mentioned, “I am moving next month.”
Dolaylı: Sarah mentioned that she was moving the following month . (Sarah ertesi ay taşınacağını belirtti.) - Doğrudan: My mother always says, “Honesty is the best policy.”
Dolaylı: My mother always says that honesty is the best policy. (Annem her zaman dürüstlüğün en iyi politika olduğunu söyler.)