Dolaylı anlatımda, yani bir başkasının sözlerini aktarırken, orijinal sözlerde kullanılan zaman ve yer belirten ifadelerin (zarflar ve zarf tümleçleri) aktarılan cümlenin bağlamına ve zamanına göre değiştirilmesi gerekir. Bu değişikliklere “zaman ifadeleri kaymaları” denir. Bu kaymalar, olayın ne zaman veya nerede gerçekleştiğinin doğru bir şekilde anlaşılması için hayati öneme sahiptir. Eğer bu ifadeler doğru şekilde değiştirilmezse, cümlenin zamanı veya konumu yanlış anlaşılabilir ve kafa karışıklığına yol açabilir.
Zaman ifadeleri kaymaları genellikle doğrudan konuşmanın yapıldığı an ile bu konuşmanın aktarıldığı an arasındaki farktan kaynaklanır. Örneğin, “bugün” kelimesi doğrudan konuşulduğu anda geçerliyken, bu sözler ertesi gün aktarıldığında “o gün” anlamına gelir. Benzer şekilde, “burada” kelimesi doğrudan konuşmanın yapıldığı yeri belirtirken, başka bir yerde aktarıldığında “orada” olarak değişmelidir.
Yukarıdaki bağlantılara tıklayarak makalenin ilgili bölümüne gidebilirsiniz.
Zaman İfadeleri Kaymalarının Temel Kuralları
Dolaylı anlatımda (Reported Speech) zaman ve yer ifadelerinin doğru bir şekilde dönüştürülmesi, aktarılan bilginin zamansal ve mekansal tutarlılığını sağlamak için kritik öneme sahiptir. Bu “kaymalar”, doğrudan konuşmanın yapıldığı an ile bu konuşmanın başka bir zamanda veya yerde aktarıldığı an arasındaki farkı gidermeyi amaçlar. İşte bu dönüşümlerin temel kuralları ve her birinin detaylı açıklaması:
1. Bugüne Ait İfadelerin Dönüşümü
Doğrudan konuşmanın yapıldığı anı veya günü belirten ifadeler, dolaylı anlatıma aktarılırken, aktarımın yapıldığı zamana göre değişiklik gösterir. Bu, genellikle konuşmanın geçtiği an ile şu an arasında bir zaman farkı olduğunu vurgular.
- “now” (şimdi) → “then” (o zaman) veya “at that moment” (o anda):
- Doğrudan: She said, “I’m busy now .”
- Dolaylı: She said that she was busy then .
Açıklama: Konuşma anındaki “şimdi” ifadesi, aktarım anında “o zaman” veya “o anda” olarak değişir.
- “today” (bugün) → “that day” (o gün):
- Doğrudan: He said, “I’ll finish it today .”
- Dolaylı: He said that he would finish it that day .
Açıklama: Konuşmanın yapıldığı “bugün”, aktarıldığında artık geçmişte kalan “o gün” olarak ifade edilir.
- “tonight” (bu gece) → “that night” (o gece):
- Doğrudan: They said, “We are going out tonight .”
- Dolaylı: They said that they were going out that night .
Açıklama: “Bu gece” ifadesi, aktarım anında geçmiş bir zamana işaret etmek için “o gece”ye dönüşür.
2. Yakın Geçmişe ve Geleceğe Ait İfadelerin Dönüşümü
Geçmişi veya geleceği belirten ifadeler, dolaylı anlatıma aktarıldığında, orijinal olayın yaşandığı zamanın aktarım anına göre uzaklığını yansıtacak şekilde değişir. “Dün”, “yarın” gibi spesifik ifadeler daha genel bir hal alır.
- “yesterday” (dün) → “the day before” (bir önceki gün) veya “the previous day”:
- Doğrudan: She told me, “I saw him yesterday .”
- Dolaylı: She told me that she had seen him the day before .
Açıklama: “Dün” ifadesi, aktarım anına göre “bir önceki gün” olarak ifade edilir.
- “last week/month/year” (geçen hafta/ay/yıl) → “the week/month/year before” veya “the previous week/month/year”:
- Doğrudan: He said, “I moved here last year .”
- Dolaylı: He said that he had moved there the previous year .
Açıklama: “Geçen…” ifadesi, aktarım anına göre “bir önceki…” olarak değişir.
- “tomorrow” (yarın) → “the next day” (ertesi gün) veya “the following day”:
- Doğrudan: She promised, “I’ll call you tomorrow .”
- Dolaylı: She promised that she would call me the next day .
Açıklama: “Yarın” ifadesi, aktarım anına göre “ertesi gün” olarak ifade edilir.
- “next week/month/year” (gelecek hafta/ay/yıl) → “the next week/month/year” veya “the following week/month/year”:
- Doğrudan: They announced, “We will open a new branch next month .”
- Dolaylı: They announced that they would open a new branch the following month .
Açıklama: “Gelecek…” ifadesi, aktarım anına göre “bir sonraki…” olarak değişir.
- “ago” (…önce) → “before” / “previously” (…önce / daha önce):
- Doğrudan: He said, “I met her two years ago .”
- Dolaylı: He said that he had met her two years before .
Açıklama: “Ago” ifadesi “before” veya “previously” ile değiştirilerek zamanın geçmişteki bir noktaya atıfta bulunduğu belirtilir.
3. Yer Belirten İfadelerin Dönüşümü
Doğrudan konuşmanın yapıldığı yeri belirten ifadeler, dolaylı anlatıma aktarılırken, aktarımın yapıldığı yerden farklı bir yere atıfta bulunulduğunu göstermek için değişir.
- “here” (burada) → “there” (orada):
- Doğrudan: She said, “I live here .”
- Dolaylı: She said that she lived there .
Açıklama: Konuşmacının bulunduğu “burada” ifadesi, aktarım anındaki konuma göre “orada” olarak değişir.
4. Gösterici Sıfatların Dönüşümü
Nesnelerin yakınlığını belirten gösterici sıfatlar (demonstrative adjectives), dolaylı anlatımda nesnelerin aktarım anındaki uzaklığını yansıtacak şekilde değişebilir.
- “this” (bu) → “that” (o):
- Doğrudan: He said, “I want this book.”
- Dolaylı: He said that he wanted that book.
Açıklama: Konuşmacının işaret ettiği “bu” nesnesi, aktarım anında artık “o” olarak uzaklaşmış olabilir.
- “these” (bunlar) → “those” (onlar):
- Doğrudan: She asked, “Are these your shoes?”
- Dolaylı: She asked if those were my shoes.
Açıklama: Çoğul yakın nesneleri belirten “bunlar” ifadesi, aktarım anında “onlar” olarak uzaklaşmış olabilir.
Bu kurallar, dolaylı anlatımda zaman ve yer ifadelerini doğru bir şekilde dönüştürmeniz için size bir yol haritası sunar. Her zaman cümlenin bağlamını göz önünde bulundurarak en uygun dönüşümü yapmaya özen gösterin.
Zaman ve Yer İfadeleri Kaymaları Tablosu
Doğrudan anlatımdaki bir konuşmayı dolaylı anlatıma dönüştürürken, sadece fiil zamanlarını ve zamirleri değil, aynı zamanda zaman ve yer belirten ifadeleri de değiştirmemiz gerekir. Bu dönüşümler, aktarılan bilginin zamansal ve mekansal olarak doğru ve tutarlı kalmasını sağlar. Aşağıdaki kapsamlı tablo, İngilizce’de en sık kullanılan zaman ve yer ifadelerinin doğrudan anlatımdan dolaylı anlatıma geçerken nasıl değiştiğini açıkça göstermektedir. Her bir dönüşümün yanı sıra, konuyu daha iyi anlamanıza yardımcı olacak kısa bir açıklama ve örnek cümleler de bulunmaktadır.
| Doğrudan Anlatım (Direct Speech) | Dolaylı Anlatım (Reported Speech) | Açıklama ve Örnek |
|---|---|---|
| now (şimdi) | then / at that moment (o zaman / o anda) | Konuşmanın yapıldığı “şimdi” anı, aktarımın yapıldığı “o zaman” veya “o anda”ya dönüşür.
|
| today (bugün) | that day (o gün) | Doğrudan konuşmanın yapıldığı “bugün”, aktarıldığında geçmişte kalan “o gün” olarak ifade edilir.
|
| tonight (bu gece) | that night (o gece) | Konuşmanın yapıldığı “bu gece” ifadesi, aktarım anında geçmiş bir zamana işaret etmek için “o gece”ye dönüşür.
|
| yesterday (dün) | the day before / the previous day (bir önceki gün) | Konuşmanın yapıldığı günden önceki “dün”, aktarıldığında “bir önceki gün” olarak belirtilir.
|
| last night (dün gece) | the night before / the previous night (bir önceki gece) | “Dün gece” ifadesi, aktarım anına göre “bir önceki gece” olarak değişir.
|
| last week / month / year (geçen hafta/ay/yıl) | the week / month / year before OR the previous week / month / year (bir önceki hafta/ay/yıl) | “Geçen…” ifadesi, geçmişteki belirli bir zaman dilimine atıfta bulunurken, aktarımda “bir önceki…” olarak değişir.
|
| tomorrow (yarın) | the next day / the following day (ertesi gün) | Konuşmanın yapıldığı günden sonraki “yarın”, aktarıldığında “ertesi gün” veya “bir sonraki gün” olarak ifade edilir.
|
| next week / month / year (gelecek hafta/ay/yıl) | the next week / month / year OR the following week / month / year (bir sonraki hafta/ay/yıl) | Gelecekteki belirli bir zaman dilimini belirten “gelecek…” ifadesi, aktarımda “bir sonraki…” olarak değişir.
|
| ago (…önce) | before / previously (…önce / daha önce) | Geçmişteki bir zamanı referans alan “ago” ifadesi, dolaylı anlatımda “before” veya “previously” olarak dönüşür.
|
| here (burada) | there (orada) | Konuşmanın yapıldığı fiziksel “burada” yeri, aktarımın yapıldığı yerden başka bir yere atıfta bulunmak için “orada”ya dönüşür.
|
| this (bu – gösterici sıfat) | that (o) | Yakınlığı belirten “bu” sıfatı, aktarım anında nesnenin uzaklığını belirtmek için “o”ya dönüşür.
|
| these (bunlar – gösterici sıfat) | those (onlar) | Yakınlığı belirten çoğul sıfat “bunlar”, aktarım anında nesnelerin uzaklığını belirtmek için “onlar”a dönüşür.
|
Bu tablo, zaman ve yer ifadelerinin dolaylı anlatımdaki dönüşümlerini anlamanız için sağlam bir temel sunmaktadır. Ancak, her zaman cümlenin bağlamını, konuşmanın yapıldığı anı ve aktarımın yapıldığı anı göz önünde bulundurarak en doğru dönüşümü seçmeye özen göstermelisiniz.
Zaman İfadeleri Kaymaları ile İlgili Sık Yapılan Hatalar
Dolaylı anlatımda zaman ifadelerinin dönüştürülmesi, İngilizce öğrenenler için yaygın bir zorluktur. Bu dönüşümlerin doğru yapılmaması, cümlenin anlamını bozabilir, zaman çizelgesinde karışıklık yaratabilir veya dinleyici/okuyucu tarafından yanlış anlaşılmasına neden olabilir. İşte zaman ifadeleri kaymaları sırasında sıkça yapılan hatalar ve bu hatalardan kaçınmanın yolları:
1. Zaman İfadelerini Olduğu Gibi Bırakma
En sık karşılaşılan hata, doğrudan anlatımdaki zaman ifadesini dolaylı anlatıma dönüştürürken hiçbir değişiklik yapmamaktır. Bu, konuşmanın yapıldığı an ile aktarımın yapıldığı an arasındaki zaman farkını göz ardı etmek anlamına gelir.
- Yanlış Örnek: Doğrudan: “He said, ‘I’ll meet you tomorrow .'” → Yanlış Dolaylı: “He said that he would meet me tomorrow .”
Bu durumda, “tomorrow” kelimesi aktarım anına göre hala “yarın” anlamına gelir, oysa orijinal konuşmada belirtilen “yarın” artık geçmiştir. - Doğru Örnek: Doğrudan: “He said, ‘I’ll meet you tomorrow .'” → Doğru Dolaylı: “He said that he would meet me the next day .”
Burada “tomorrow” ifadesi, aktarım anına göre doğru bir şekilde “ertesi gün” anlamına gelen “the next day” olarak değiştirilmiştir.
Çözüm: Zaman çizgisini her zaman göz önünde bulundurun. Doğrudan anlatımdaki olay ne zaman gerçekleşiyor ve bu olay ne zaman aktarılıyor? Bu iki zaman dilimi arasındaki farkı yansıtacak şekilde zaman ifadelerini dönüştürmeyi unutmayın.
2. Yanlış Dönüşümler Yapma
Bazı durumlarda zamir dönüşümü yapılır, ancak yanlış bir ifade seçilir. Bu, cümlenin hala doğru bir anlam ifade etmemesine veya kafa karıştırıcı olmasına yol açar.
- Yanlış Örnek: Doğrudan: “She said, ‘I finished it last week .'” → Yanlış Dolaylı: “She said that she had finished it the day before .”
“Last week” (geçen hafta) yerine “the day before” (bir önceki gün) kullanılması, bilginin yanlış aktarılmasına neden olur. - Doğru Örnek: Doğrudan: “She said, ‘I finished it last week .'” → Doğru Dolaylı: “She said that she had finished it the previous week .”
“Last week” ifadesi doğru bir şekilde “the previous week” olarak değiştirilerek bilginin doğruluğu sağlanmıştır.
Çözüm: Hangi doğrudan zaman ifadesinin hangi dolaylı zaman ifadesine karşılık geldiğini iyi öğrenin. Özellikle “last”, “next”, “ago” gibi kelimeleri içeren ifadelerin belirli dönüşüm kuralları olduğunu unutmayın.
3. Yer İfadelerini Göz Ardı Etme
Sadece zaman ifadeleri değil, yer belirten ifadeler de (zarflar ve gösterici sıfatlar) dolaylı anlatımda değişmelidir. Bu hata, olayın nerede gerçekleştiği konusunda yanlış bir algıya neden olabilir.
- Yanlış Örnek: Doğrudan: “He asked, ‘Is anyone here ?'” → Yanlış Dolaylı: “He asked if anyone was here .”
Aktarımın yapıldığı yerde “here” kelimesini kullanmak, sanki sorunun hala aynı yerde sorulduğu gibi yanlış bir izlenim bırakır. - Doğru Örnek: Doğrudan: “He asked, ‘Is anyone here ?'” → Doğru Dolaylı: “He asked if anyone was there .”
“Here” ifadesi “there” olarak değiştirilerek, sorunun başka bir yerde sorulduğu doğru bir şekilde belirtilmiştir.
Çözüm: Zaman ifadeleri kadar yer ifadelerine de dikkat edin. “This”, “these” gibi gösterici sıfatların ve “here” gibi yer zarflarının da dolaylı anlatımda değişime uğrayabileceğini unutmayın.
4. Genel Anlamı Bozma
Yanlış zaman ifadesi dönüşümleri, cümlenin genel anlamını veya ifade edilmek istenen mesajı tamamen bozabilir. Bu durum, yanlış bilgi aktarılmasına yol açabilir.
Örnek: Doğrudan: “She said, ‘I bought this car three days ago .'”
Yanlış Dolaylı: “She said that she had bought that car three days before now .”
“Ago” yerine “before now” gibi bir ifade kullanmak hem dilbilgisi açısından hatalıdır hem de cümlenin akıcılığını bozar.
Doğru Dolaylı: “She said that she had bought that car three days before .”
Çözüm: Dönüşümü yaptıktan sonra cümlenin bütününü tekrar okuyun ve anlamın hala açık, doğru ve doğal olup olmadığını kontrol edin. Anlamın bağlama uygunluğundan emin olun.
Zaman İfadeleri Kaymaları ile İlgili Örnek Cümleler
Zaman ve yer ifadelerinin dolaylı anlatımda nasıl değiştiğini daha iyi anlamanız için aşağıda hem doğrudan hem de dolaylı anlatım örnekleri bulunmaktadır. Her bir örneğin Türkçe karşılığı da parantez içinde verilmiştir. Bu örnekler, öğrenme sürecinizi pekiştirecektir.
- Direct: He said, “I’m leaving now .” (Şimdi ayrılıyorum, dedi.)
Indirect: He said that he was leaving then . (O zaman ayrıldığını söyledi.) - Direct: She said, “I have a meeting today .” (Bugün bir toplantım var, dedi.)
Indirect: She said that she had a meeting that day . (O gün bir toplantısı olduğunu söyledi.) - Direct: They told us, “We arrived yesterday .” (Dün geldik, dediler.)
Indirect: They told us that they had arrived the day before . (Bir önceki gün geldiklerini söylediler.) - Direct: John announced, “I will travel tomorrow .” (Yarın seyahat edeceğim, diye duyurdu John.)
Indirect: John announced that he would travel the next day . (John, ertesi gün seyahat edeceğini duyurdu.) - Direct: My friend said, “I visited Paris last year .” (Geçen yıl Paris’i ziyaret ettim, dedi arkadaşım.)
Indirect: My friend said that he/she had visited Paris the previous year . (Arkadaşım, bir önceki yıl Paris’i ziyaret ettiğini söyledi.) - Direct: “I’ll see you tonight ,” he whispered. (Bu gece görüşürüz, diye fısıldadı.)
Indirect: He whispered that he would see me that night . (O gece görüşeceğimizi fısıldadı.) - Direct: The sign said, “Parking is forbidden here .” (Tabelada “Burada park etmek yasaktır” yazıyordu.)
Indirect: The sign said that parking was forbidden there . (Tabelada orada park etmenin yasak olduğu yazıyordu.) - Direct: “I bought this book,” she explained. (Bu kitabı aldım, diye açıkladı.)
Indirect: She explained that she had bought that book. (O kitabı aldığını açıkladı.) - Direct: He asked, “Are these your keys?” (Bunlar senin anahtarların mı, diye sordu.)
Indirect: He asked if those were my keys. (Onların benim anahtarlarım olup olmadığını sordu.) - Direct: “We will meet next week ,” they confirmed. (Gelecek hafta buluşacağız, diye teyit ettiler.)
Indirect: They confirmed that they would meet the following week . (Bir sonraki hafta buluşacaklarını teyit ettiler.) - Direct: She mentioned, “I finished my homework an hour ago .” (Bir saat önce ödevimi bitirdim, diye bahsetti.)
Indirect: She mentioned that she had finished her homework an hour before . (Bir saat önce ödevini bitirdiğinden bahsetti.) - Direct: The guide said, “The museum is here .” (Rehber “Müze burada” dedi.)
Indirect: The guide said that the museum was there . (Rehber, müzenin orada olduğunu söyledi.) - Direct: “I saw him last night ,” she confessed. (Dün gece onu gördüm, diye itiraf etti.)
Indirect: She confessed that she had seen him the night before . (Bir önceki gece onu gördüğünü itiraf etti.) - Direct: He promised, “I will call you next month .” (Gelecek ay seni arayacağım, diye söz verdi.)
Indirect: He promised that he would call me the following month . (Bir sonraki ay beni arayacağına söz verdi.) - Direct: “I’m busy now ,” she replied. (Şimdi meşgulüm, diye cevap verdi.)
Indirect: She replied that she was busy then . (O zaman meşgul olduğunu cevapladı.)